ΚΡΥΟΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΩΑΡΙΩΝ

Νέα πρόκληση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Η εφαρμογή των διαφόρων μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής τα τελευταία τριάντα χρόνια έδωσε σημαντικότατες λύσεις σε πολλά άλυτα έως  τότε  προβλήματα υπογονιμότητας.

H ιστορία

Ήταν μόλις το 1978 όταν οι Steptoe και Edwards ανακοίνωσαν τη γέννηση της Louise Brown στη Μεγάλη Βρετανία (1), του πρώτου  παιδιού μετά από  εξωσωματική  γονιμοποίηση, του  πρώτου παιδιού   του  «σωλήνα»  για  να  χρησιμοποιήσουμε  μια έκφραση  της  τότε  εποχής,  και από τότε  μέχρι σήμερα  πολλά έχουν  αλλάξει  στον τρόπο  εφαρμογής των παραπάνω  μεθόδων. Η μεγάλη επανάσταση  στο χώρο της υποβοηθούμενης  αναπαραγωγής  όμως  συντελέστηκε  με την εφαρμογή  της μικρογονιμοποίησης (ICSI  – IntraCytoplasmic Sperm  Injection) (2), δηλαδή της έγχυσης  εντός  του  ωαρίου  ενός  σπερματοζωαρίου.  Η τεχνική αυτή αρχικά εφαρμόστηκε για την αντιμετώπιση  της  ανδρικής  υπογονιμότητας  αλλά  στην πορεία  χρησιμοποιήθηκε και σε άλλες  περιπτώσεις  βελτιώνοντας με τον τρόπο  αυτό  τα  ποσοστά  γονιμοποίησης αλλά και εμφύτευσης.

Οι  δυσκολίες

Η κρυοσυντήρηση  γονιμοποιημένων  ωαρίων και σπερματοζωαρίων ήταν  μια κοινή  και ευρέως διαδεδομένη μέθοδος ανά τον κόσμο για πολλά χρόνια. Εκείνο όμως που ήταν δύσκολο έως αδύνατο  να επιτύχουμε  ήταν η επιτυχής  κρυοσυντήρηση ωαρίων. Αυτό συνέβαινε γιατί η μέθοδος που εφαρμόζαμε ήταν αυτή της βαθμιαίας κατάψυξης η οποία εμπεριέχει  μεγάλες πιθανό- τητες σχηματισμού κρυστάλλων εντός των κυττάρων με αποτέλεσμα την καταστροφή τους (3). Αυτός ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος στα ωάρια, το μέγεθος των οποίων είναι μεγάλο  σε σχέση με τα βλαστομερίδια  των εμβρύων  ή τα σπερματοζωάρια (τα άλλα κύτταρα τα οποία συνήθως κρυοσυντηρούμε στις μονάδες  υποβοηθούμενης αναπαραγωγής). Η περιεκτικότητά σε νερό  στο εσωτερικό των ωαρίων είναι μεγαλύτερη,  με αποτέλεσμα να καθίστανται ευάλωτα σ’ αυτές τις διαδικασίες.

H νέα  μέθοδος

Η εφαρμογή  της μεθόδου της υαλοποίησης (vitrification) τα τελευταία  χρόνια κατέστησε δυνατή  την κρυοσυντήρηση  ωαρίων  με  υψηλά ποσοστά   επιβίωσης  (60-70%) γιατί εξασφαλίζει το "πάγωμα" των ωαρίων εξαιρετικά γρήγορα χωρίς το σχηματισμό   κρυστάλλων  και με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η πρόκληση βλαβών  στα κύτταρα (4).

Ως αποτέλεσμα μπορούμε  πλέον  να εξασφαλίσουμε  τη διατήρηση  της  γονιμότητας, για όσο χρόνο είναι αναγκαίο, ασθενών που πάσχουν από κάποια νεοπλασία και που πρέπει να υποβληθούν σε κάποιο θεραπευτικό σχήμα (χημειοθεραπείες, ακτινοθεραπείες), το οποίο πολλές φορές  μπορεί να προκαλέσει παροδικά ή και μόνιμα προβλήματα υπογονιμότητας. Έως τώρα η μία επιλογή των ασθενών  αυτών  ήταν η κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού, η οποία όμως  θεωρείται  ακόμη μια πειραματική τεχνική με πολλές δυσκολίες και περιορισμούς στην εφαρμογή της (3). Η άλλη να υποβληθούν σε διέγερση και να ακολουθήσει κρυοσυντήρηση των εμβρύων  που θα αναπτύσσονταν  μετά από γονιμοποίηση των ωαρίων τους με το σπέρμα  του  συζύγου - συντρόφου. Το τελευταίο  δε μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν δεν υπάρχει σύζυγος – σύντροφος, όταν υπάρχουν από μέρους των ασθενών προσωπικοί, ηθικοί ή θρησκευτικοί ενδοιασμοί που δεν επιτρέπουν την κρυοσυντήρηση  εμβρύων  ή όταν ο τύπος  της κακοήθειας δεν  επιτρέπει τη λήψη ορμονικών σκευασμάτων  τα οποία είναι απαραίτητα για την πραγματοποίηση της διέγερ- σης. Η χορήγηση των ορμονιμκών σκευασμάτων  προκαλεί την αύξηση των επιπέδων οιστραδιόλης που για πολλούς ογκολόγους είναι ανεπιθύμητη και φυσικά η όλη διαδικασία δημιουργεί μια καθυστέρηση από 2 έως 5 εβδομάδες στην έναρξη της θεραπείας κατά του καρκίνου, καθυστέρηση που σε κάποιες περιπτώσεις  θα μπορούσε  να αποβεί μοιραία για τη ζωή της ασθενούς.

Η εφαρμογή της  μεθόδου της  υαλοποίησης (vitrification) κατέστησε δυνατή την κρυοσυντήρηση ωαρίων με υψηλά ποσοστά επιβίωσης (60-70%) γιατί εξασφαλίζει το "πάγωμα" των  ωαρίων εξαιρετικά γρήγορα χωρίς το σχηματισμό κρυστάλλων.

Οι  δυνατότητες

Τα τελευταία  χρόνια βιώνουμε αλλαγές στην αγορά  εργασίας με την δυναμική είσοδο σ’ αυτή των γυναικών, οι οποί- ες  διεκδικούν για λογαριασμό  τους  όλο  και περισσότερες υψηλόβαθμες θέσεις εργασίας. Αυτό οδηγεί στη μετάθεση από μέρους  τους της δημιουργίας  οικογένειας και απόκτησης παιδιών σε μεταγενέστερο χρόνο.  Η φύση  όμως  δυστυχώς δε μπορεί να συμβαδίσει με τα θέλω  μας και βάζει χρονικούς  περιορισμούς τους  οποίους  η επιστήμη με την εφαρμογή  της κρυοσυντήρησης  των ωαρίων τείνει να εξαλείψει. Οι  γυναίκες αυτές πλέον  έχουν  τη δυνατότητα  να κρυοσυντηρήσουν τα ωάριά τους σε νεαρή ηλικία όταν δε μπορούν για διάφορους λόγους να τεκνοποιήσουν και να τα χρησιμοποιήσουν τη στιγμή που αυτές επιλέξουν.

Η διαδικασία

Η συνήθης διαδικασία είναι να υποβληθούν οι ενδιαφερόμενες σε κάποιο πρωτόκολλο διέγερσης για να εξασφαλιστεί ένας ικανοποιητικός αριθμός ωαρίων τα οποία στη συνέχεια αφού αξιολογηθούν καταψύχονται. Αυτό όμως κάποιες φορές μπορεί να οδηγήσει  και σε ανεπιθύμητες καταστάσεις όπως η εμφάνιση του συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωο- θηκών ή να συναντήσει κανείς την άρνηση  κάποιων γυναικών να λάβουν ορμονική διέγερση λόγω ιατρικού ιστορικού ή λόγω προσωπικών επιλογών.

Εναλλακτική είναι η λήψη των ωαρίων σε φυσικό κύκλο ή μετά από χορήγηση μικρών ποσοτήτων  ορμονών με αποτέλεσμα όμως να αυξάνονται  οι πιθανότητες  συλλογής ανώριμων ωαρίων. Σήμερα σε πειραματικό επίπεδο μας δίνεται η δυνατότητα  να ωριμάσουμε  αυτά τα ανώριμα ωάρια στο εργαστήριο μέσω της διαδικασίας της in vitro ωρίμανσης (In Vitro Maturation – IVM)   και στη συνέχεια να προχωρήσουμε σε υαλοποίηση (5). Η τελευταία  είναι μια πολλά  υποσχόμενη διαδικασία, η οποία όμως χρειάζεται χρόνο  για να αποδείξει, αν και πόσο, μπορεί να εφαρμοστεί   στα πλαίσια της καθημερινής εργαστηριακής ρουτίνας  και όχι σε πειραματικό επίπεδο.

Τα νέα  δεδομένα

Βλέπουμε λοιπόν ότι η υαλοποίηση (vitrification) άλλαξε τα δεδομένα στο χώρο  της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και ίσως με έναν καλύτερο σχεδιασμό του τρόπου λειτουργίας των μονάδων  μας, πέρα  των παραπάνω  εφαρμογών, μας δώσει  τη δυνατότητα  να βοηθήσουμε αποτελεσματικότερα  και τα ζευγάρια  που  καταφεύγουν στη λύση  των δανεικών ωαρίων. Στην περίπτωση αυτή κρυοσυντηρώντας τα ωάρια που δωρίζονται από τη δότρια  μπορούμε   να τα διαθέτουμε στη λήπτρια  όταν αυτή  είναι στην πλέον  κατάλληλη φάση για να τα δεχθεί.  Έτσι μεγιστοποιούμε τις πιθανότητες  για επιτυχή έκβαση της προσπάθειας.

Οι  νέες προκλήσεις

Στην όλη διαδικασία όμως πολλά  μένουν να απαντηθούν, όπως  γιατί δεν  επιβιώνουν της  κρυοσυντήρησης όλα  τα ωάρια  και αν υπάρχει  τρόπος  επιλογής αυτών  πριν αυτά κρυοσυντηρηθούν. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι οι νέες προκλήσεις έρευνας  στο χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και της κυτταρικής βιολογίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.  Steptoe  PC, Edwards RG . Birth after the reimplantation  of human embryo . Lancet 1978: 2: 366   2.  Palermo G, Joris H, Devroey P, Van Steirteghem  AC. Pregnancies after intracytoplasmic injection of a single spermatozoon into an oocyte. Lancet 340:17   3. Practice committee of the American Society of Reproductive Medicine . Ovarian tissue and oocyte cryopreservation . Fertil.Steril 2004: 82:993-998   4.  Kuwayama  M, Vajta G, Kato O, Leibo SP. Highly efficient vitrification method for cryopreservation of human oocytes. Reprod Biomed Online. 2005; 11(3):300-8. 5. Chian RC, Gilbert  L, Huang JYJ, Demitras E, Holtzer H, Benjamin A, Buckett WM, Tulandi  T, Tan SL . Live birth after vitrification of in vitro matured  human oocytes Fertil Steril 2009:2: 372-3

Βίκυ Ντάλα

Κλινικός Εμβρυολόγος

Αλεξανδρής Ηλίας

Μαιευτήρας - Γυναικολόγος

Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Ιασώ Θεσσαλίας